Su Yolları ve Göletleri
Sille Deresi Konya’nın belli başlı akarsuları arasındaydı. Sille Deresi, 11 km kadar bir uzunluğa sahip olup Tatköy’ün yarım saat kadar kuzey batısından çıkıp bir müddet güney doğu ve doğuya gittikten sonra Konya’nın Paşa suyu gibi Aslım bataklığında kaybolmaktaydı. Sille, bu derenin kenarında kurulmuştur. Sel suları ile zamanla coşan bu dereden açılan kanallarla Sillenin bağ, bahçe ve arazisi sulanırdı. Sille Deresi Sallasorma, Keçelioğlu, Boya deresi, Geveli dağı, Ağlayan dağı derelerinin birleşmesi ile vücuda gelmiştir. Bu derenin en kuvvetli kolları Gevenli ve Ağlayan dağı deresidir. Giret deresi Sille yakınlarındaki bir diğer önemli akarsuydu.
Selçuklular döneminde Konya’nın su kaynakları arasında Sille suyu da vardı. Salnamelerde Sille’nin suyu ile ilgili olarak “suyu berrak ve hafifdir. Gerçi Konya’nın suyu da Sille suyu gibi hafif ise de bu çay suyu on on beş karyeye ve Meram bağlarına uğradığından bulanık olarak gelir ve on beş gün küpler derununda bekletilir.
Sille’ye güney ve kuzeyden gelen yollarla su temin edilmiştir. Bunların yanı sıra Istıfan ve Söğütlü Pınarlarından da su sağlanmaktadır. Kuzeydeki su yolunun kaynağı olan Manastır, Ağayavan ve Şadırvan pınarları Ağlayançal (Ağlayan) Dağı’nın yamaçlarındadır. Manastır Pınarı’nın suyu 15-10 lt / sn’dir. Yeşil Efendi tarafından Sille’ye intikal ettirilmiştir. Manastır Pınarından gelen su batıdan gelen Şadırvan suyu ile birleşerek vadiyi iki metre kadar yükseklikteki (Gavur Duvarı) Şeytan Köprüsü ile geçmektedir. Bu yoldan sol yamaçtaki yedi çeşmeye su verilmektedir. Karataş Mahallesi’ne de buradan su temin ediliyordu. Güney su yolu ise Takkeli Dağ’ın eteklerinde pınardan kaynaklanır. Bu su, “Takacı Suyu” diye ünlü olup “Fındık Suyu” diye de bilinir. Yeşil Efendi H.1260/M.1844’lü yıllarda Sille’ye 18 km mesafede bulunan Malas’taki pınar suyunu künklerle Sille’ye kazandırmıştır. Su yolunu Tatköy’den geçirip Batak mevkiine kadar getirmiştir. Dik arazi sebebiyle suyu yukarıya sevk edebilmek için altı tane kuyu kazdırıp suyu burada toplamış ve kapalı sistem uygulayarak emme basma yoluyla burada biriken suyu kuyudan kuyuya naklederek yamacı tırmandırmış ve sonunda Sille’de hazırlattığı depoya ulaştırmayı başarmıştır.
Bazı zamanlarda Sille’nin su yolları tamir edilmiştir. Mesela H.1310/M.1892- 1895’te kıtlık esnasında 33 bin kuruş harcanmak sureti ile su yollarında bulunan künkler tamir edilmiştir.
Bazı dönemlerde Sille’de su dağıtımında sorunlar da yaşanmıştır. 13 Safer 1081/03 Temmuz 1670’te Sille’den Milli v. Karligadi, Yovan v. Babayi’yi dava edip, köye gelen suyu tutup ekin ve bağları sulamak için suyun dağıtımını yaptığını ancak Yovan’ın suya müdahale ettiğini beyan etmiştir. Şahitler, suyun dağıtımını Milli’nin yaptığını, Yovan’ın su dağıtımında sorun çıkardığına şahitlik etmişlerdir. Evahir-i Safer 1172/25 Ekim-02 Kasım 1758’de Sille’deki bir çeşmeye gelen suyun şahsî değirmene alındığı, Sille bahçelerinin de bu su ile sulandığı ifade edilmiştir. Çeşmenin harap olmaması ve ahalinin yararı için suyun tekrar çeşmeye verilmesi istenmiştir. Ayrıca belgelerden Sille’de bazı kimselerin kendilerine ait sularında olduğu anlaşılmaktadır.
Su kemeri, Sille’nin kuzey yakasında Mormi Mahallesi’nde olup Bizans dönemine aittir. Sille’de Osmanlı döneminde merkezî bir su dağıtım şebekesi olmayıp çeşmeler vasıtası ile her mahalle su ihtiyacını karşılamaktaydı.
Sillenin bir diğer su mevzusu olan sulama suyu ile alakalı göletler ve barajlardan bahsedecek olursak;
Sille Himmet Ölçmen Barajı
Sillenin 2300 metre batısında bulunan baraj Sille ve Konya da meydana gelen taşkınların önüne geçmek ve Sille arazisini sulama maksadı ile 1953 yılında yapımına başlanan baraj 1962 yılında tamamlanmıştır. Himmet Ölçmen Barajı olarak bilinen baraj 1950-1960 yılları arasında 3 dönem Konya milletvekili olarak D.P. çatısı altında görev yapan Silleli Himmet Ölçmenden almıştır. Gövdesi kaya dolgu olarak yapılan, 280.000 m2 alan ve 39 metre yüksekliğe sahip olan baraj 2.160.000 m3 su toplama hacmine sahiptir. Baraj Tatköy derelerinin kar ve yağmur suları ve pınarların suları ile beslenmektedir. Adnan Menderes tarafından mayıs 1960 darbesinin olduğu tarihte açılışının planlandığını anlatan büyüklerimiz darbe nedeni ile açılışın yapılamadığını söylemekteler. Barajın yapımında ve ağaçlandırmasında yöre halkının çalıştığını. Barajın su toplama alanı içerisinde verimli arazilerin olduğu burada bağcılık, ipek böcekçiliği ve gül üretiminin yapıldığı yine büyüklerimiz tarafından anlatılmaktadır.
Büyük göl
Sille içerisinde Barajdan sonra su toplama kapasitesi en büyük gölet olması sebebi ile Büyük göl olarak anılır. Sille Subaşı mahallesinde olan Bu gölet Sille merkezinin 950 metre batısında Gölönü sokak üzerinde yer almaktadır. 29458 Ada 1 parsel de beşgen bir yapıya sahip olan gölet 930 metre alan ve 4 m yükseklik ile yaklaşık 3500 m3 su toplama hacmine sahiptir. Gölet’in güney, güneydoğu ve kuzeydoğu kenarları kalın taş (Sille Taşı) duvarlarla çevrilmiştir.
Güney (24 m) ve güneydoğu (16 m) tarafındaki duvarlar 1,20 m ile 2,40 m genişliğinde örülmüştür. Kuzeydoğu (28 m) tarafındaki kenarı 80 cm genişliğinde örülmüş olup 1 metrelik kısmı toprak üstünde diğer kısmı toprağa gömülü vaziyettedir. Gölet’in su girişi batı (Baraj) yönünden olup savacağı güney doğu kenarındadır.
Sille Barajının 1300 metre doğusunda olan Bu gölet Baraj yapılmadan önce barajı besleyen Tatköy ve Sarayköy civarındaki derelerden su toplamakta idi. Barajın yapımından sonra ancak barajın altında kalan derelerden ve sulama yapılacak ise barajdan beslenmektedir.
Hacıkamış Gölü
Sille Ak mahalle Tutkun Sokak 29645 Ada 20 parselde, Sille merkezinden 1050 metre doğuda yer alan Hacıkamış Göl’ü, İki lüle gölünün yaklaşık 900 metre batısındadır. Gölet ismini bulunduğu alanı bağışlayan Hacıkamışlar lakablı aileden aldığı bilinmektedir. Tutkun Sokağın (Sille Deresinin) kuzeyinde yaklaşık dörtgen bir yapıda inşa edilen bu gölet 38 metre uzunluğunda ve 20 metre genişliğinde Sille Taşından örülmüştür. Duvarları toprak ile desteklenmiştir. Sonradan yapılan ilavelerle 2 metre yükseklik ve 1500 m3 su toplama kapasitesine ulaşan gölet duvarları ve tabanı sızmayı önlemek için beton sıva ile sıvanmıştır. Hacıkamış gölü sille içerisindeki çeşmelerin ayaklarından ve Sille deresine verilmiş atık sulardan beslenmektedir. Besleme kanalı kuzey batı köşesinden olan gölet’in tahliyesi de doğu kenarındaki savacaktan yapılmaktadır. Sulama alanı gölet'in alt tarafında iki lüle gölüne kadar olan Sille arazisi olmakla beraber gerektiğinde iki lüle gölünün sulama alanını da sulayabilmektedir.
İki Lüle Gölü
İki Lüle Gölü 40 metre uzunluk 12 metre genişlik ve 1 metre yükseklikte yığma taştan yaklaşık dikdörtgen şeklinde inşa edilen gölet yaklaşık 500 m3 su toplama kapasitesine sahiptir. Güney tarafı Esentepe altındaki bağlara yaslanan gölet’in diğer tarafları gölet yüksekliğinde toprak ile desteklenerek suyun duvarlara yapacağı basınç hafifletilmiştir. Tabanı beton olan gölet’in, duvarları da su sızdırmaması için beton harç ile sıvanmıştır. Zamanla duvardaki beton sıvaları dökülmüş ve gölet’in bir kısmı toprak ile dolmuştur.
Şu anda Sille Akmahalle sınırları içerisinde, 1788 nolu parsel de bulunan İki lüle gölü yukarıdaki taslak çizimden de görülebileceği gibi 2.058,75 m2 parsel içerisinde 480 m2 lik bir alana sahiptir. Sille deresinden Silleye doğru giderken derenin sol tarafında(Tutkun Sokak), Esentepe’nin hemen alt tarafında iki lüle çeşmesinin ayağına inşa edilmiştir. İki lüle çeşmesi haznesiz olduğundan kullanım fazlası olan su olduğu gibi kendi adı ile anılan iki lüle gölünde toplanmakta, toplanan bu su ile gölet altında kalan Sille arazisindeki bağlarda sulama amaçlı olarak kullanılmaktaydı. iki lüle çeşmesinin kaynağının yok olması ile gölet susuz kalarak eski işlevini kaybetmiş ve yıkılma sürecine girmiştir.
Sille de Sulama
Sille civarındaki sulama için oluşturulan Baraj ve göletler farlı yerlerde olması sebebi ile her birinin farklı sulama alanları vardır. Arazi meyilli olduğu için en yukarıdaki (Dağlara ve tepelere en yakın) gölet daha fazla sulama alanına sahip olduğu gibi doğal olarak Konya ya en yakın gölet daha az sulama alanına sahiptir. Sille arazisinde sulama, baraj ve göletler yok iken yağmur ve kar sularından meydana gelen boşa akan sel ve akıntıların önünün bağlanarak istenilen alana sevki ile yapılmakta idi. Baraj ve göletlerin yapılması ile vadilerden gelen bu akıntı ve seller bu göletlere yönlendirilip ihtiyaç zamanında sulamada kullanılmaya başlanılmıştır. Barajdan yapılan sulama, suyun az olduğu yıllarda bir kez, bol olduğu yıllarda da iki kez yapılabilirdi. Bunun dışında sulama, Sille civarındaki yapay su toplama göletlerinin dolması ve sulama sırasının gelmesi durumunda mümkündü.
Sille bağları Yukarı Bağlar, Konya Yolu, Önger Tepesi (Önger Bağları), Yince, Veli Paşa, Ova, Paçacı, Orta Paçacı, Şarlak, Yılanlı Kırı, çaraşcevizi (mevki isimleri) gibi isimlerle anılırdı. Yukarı bağlar olarak adlandırılan bağların dışındaki Konya yolu Konya istikametine giderken yolun sağ tarafındaki arazidir. Önger bağları şimdiki Esentepe den başlayıp Sille şehir sokağı ile Sille yolu arasındaki kanala kadar olan arazidir. Yince olarak adlandırılan mevki Sille şehir sokağının sol tarafı bir tarafı Sille çayına dayanan arazidir. Yince’nin doğusundaki arazi veli paşa olarak adlandırılır. Sille den Konya istikametine çay içerisinden giderken yolun sol tarafındaki arazi orta paçacı olarak adlandırılır. Yukarıdaki arazi ve bağlar paçacı olarak bilinir. Paçacı mevkiinden aşağıya Konya istikametine doğru inilince Şarlak, 500 evler tarafı yılanlı kırı mevkii olarak adlandırılır. şehir merkezine doğru düzlüklere inildikçe ova olarak adlandırılırdı.
Sille Arazisinde üzüm bağları (Yöreye has üzüm çeşitleri), Meyve bahçeleri (Elma, armut, kayısı, badem, erik, şeftali, ayva, kiraz, vişne…gibi meyveler), ve Hububat ekilen (buğday, arpa, mısır…gibi) tarlalardan oluşmaktadır.
Sille arazisinin tamamı Sille Barajı nın sulama alanı içerisinde yer almaktadır.
Baraja 1300 metre mesafede bulunan Büyükgöl su toplama kapasitesi ve sulama alanı olarak ikinci büyük gölettir. Suyun bol olduğu yıllarda barajın taşan sularının da toplandığı gölettir. Barajın sulama alanının hemen hemen tamamı bu gölet’in sulama alanına girmektedir.
Hacıkamış gölünün Sulama alanı gölet’in alt tarafında iki lüle gölüne kadar olan Sille arazisi olmakla beraber gerektiğinde iki lüle gölünün sulama alanını da sulayabilmektedir.
Barajın dışındaki göletler Sille içerisindeki çeşme ayaklarından, bazen yağan yağmur ve kar sularının gölete ulaşması ile su toplar buda bazen bir günde bazen birkaç günde salınacak duruma gelirdi. Sillede sulama salma sulama şeklinde yapılmaktadır. Baraj sulama suyu beton künkler içerisinden birkaç ana arter ile Sille bağlarına girmekte sulanacak alana dağıtımı ise toprak ırmaklar (Suyolu) ile yapılmaktadır. Irmaklar toprak zeminde açıldığı için büyük su kaybı olmakta bazen salınan göletteki su sulanacak alanı tam olarak doldurmayabilmektedir.
Sulama işlemi Sille arazisinin ve ırmakların tamamını bilen ehil kişiler arasından seçilir ve bunlara Mirav adı verilirdi. Miravlar sulama başlamadan önce ırmakların tamamını dolaşırlar geçmiş yıllarda yıkılan veya kum ile dolmuş yerler temizlenerek ırmağın su akabilecek durumda olmasını sağlarlar. Baraj ve gölet’ten salınan su ile birlikte suyun sulanacak arazi veya bağ’a girmesine eşlik ederler. Sillede Bağlar Tahta ismi verilen değişik ebatlarda alanlara ayrılmış ve bu alan bazen 60-70 cm bazen 100 cm nin üzerinde perer (toprak set) ile çevrilmiş şekildedir. Su, bağ’ın ya da tarlanın büyüklüğüne göre birkaç saat ile birkaç gün arasında değişen süre akmaya devam eder. Sulanan tahta tabanladıktan sonra perer’in belirli bir seviyesine kadar su ile doldurulur. Daha sonra başka alanlara geçilir. Miravlar Daha önceleri Belediye sonraları sulama kooperatifi tarafından sevk ve idare edilirler. Sulama yapılan arazi sahiplerinden yapılan sulama miktarı kadar alınan bedel Miravlar’ın ücretlerinin ödenmesinde ve ırmakların tamiri için kullanılırdı.
Faydalanılan Kaynaklar :
Sarıköse, B. (2008). Osmanlı Döneminde Sille. (Doktora Tezi). Ulusal Tez Merkezi Arşivi. (235268).
Özönder, H. (1998). Sille (Tarih, Kültür, Sanat). Basılı Kitap. Konya